هم خط کردن تلسکوپهای بازتابی بدون نیاز به همخط کننده لیزری

روش کار

در این روش ما ابتدا آینه ی ثانویه را در محل مناسب تنظیم می کنیم و سپس به آینه ی اولیه می پردازیم. برای این کار لازم است که شناختی ابتدایی و مختصر از اجزای اپتیکی تلسکوپ مان داشته باشیم. آینه ی ثانویه آینه ی تخت کوچکی به شکل بیضی یا مستطیل است که به کمک 3 یا 4 (بسته به نوع تلسکوپ) پره، که به عنکبوتی معروف اند، در جای خود محکم شده است.

این پره ها در انتهای شان پیچ هایی دارند که می توان به وسیله ی آن ها فاصله ی ثانویه را از کناره های لوله ی تلسکوپ تنظیم کرد. همچنین پیچ هایی در پشت مقر آینه ی ثانویه قرار دارند که از جلو لوله ی تلسکوپ قابل مشاهده اند.  

این پیچ ها برای حرکت جلو و عقب ثانویه در امتداد لوله کاربرد دارند تا بتوانیم آینه ی ثانویه را کاملا در مقابل لوله ی کانونی و چشمی تلسکوپ قرار دهیم. هدف از این کار این است که آینه ی ثانویه بتواند تمام نور منعکس شده از آینه ی اولیه را به سمت چشمی بازتاب کند. پس اگر فقط زاویه ی 45 درجه ای ثانویه و فاصله ی مساوی آن از لبه ها در موازی سازی مورد نظر باشد می توان از تنظیم این فاصله ی طولی صرف نظر کرد (ما نیز در این فرایند موازی سازی به سراغ این پیچ ها نخواهیم رفت.)

برای شروع کار ابتدا در پوش قطبی کننده (جعبه ی سوراخ دار فیلم 35 میلی متری) را در محل چشمی تلسکوپ در داخل کانونی کننده قرار دهید.

پیچ کانونی کننده را تا انتها ببندید و سپس از سوراخ درپوش به آینه ی ثانویه و تصویر اولیه، که در آن تشکیل شده است، نگاه کنید. در این حالت ممکن است بتوانید سه گیره ی نگهدارنده ی آینه ی اولیه را در محیط تصویر ببینید. در غیر این صورت، مثلا در هنگامی که فقط دو تا از گیره ها دیده می شوند با استفاده از پیچ های تنظیم انتهای پره های عنکبوتی، محل آینه ی ثانویه را طوری تنظیم کنید که گیره ی سوم نیز در جای خود قابل مشاهده باشد.

حال پیچ کانونی را تا نیمه ی راه باز کنید. این کار سبب می شود فاصله ی چشم تا آینه ی ثانویه و تصویر آینه ی اولیه در آن بیشتر شود و میدان دید کمی محدودتر از حالت قبل شود. در این حالت اگر از سوراخ درپوش نگاه کنیم ممکن است لبه های سه گیره را ببینیم یا این که نیاز به تنظیم مجدد باشد.

در این حالت با استفاده از پیچ های تنظیم پره های ثانویه، با تنظیم دقیق تر گیره ی سوم را نیز در میدان دید قرار دهید. برای قرار دادن هرچه دقیق تر آینه ی ثانویه در محل خود، این بار کانونی کننده را تا انتها باز کنید تا چشم در بیشترین فاصله ی ممکن از آینه ی ثانویه قرار بگیرد و مراحل تنظیم را در صورت نیاز تکرار کنید تا بهترین وضعیت برای آینه ی ثانویه به دست آید.

حال می رسیم به آینه ی اولیه. قسمت عمده ای از فرایند موازی سازی برای آینه ی اصلی تلسکوپ در نور روز انجام می شود. برای این کار لوله ی تلسکوپ را بر مقر و پایه اش سوار کنید و آن را به سمت دیواری روشن یا فضای بازی که به اندازه ی کافی نور داشته باشد بگیرید. دوباره از میان سوراخ در پوش نگاه کنید. در میدان دید شما آینه ی اولیه و گیره های نگهدارنده ی آن و نیز سایه ی حاصل از آینه ی ثانویه و پره های نگهداره مشاهده خواهند شد. اگر قرص سایه ی آینه ثانویه کاملا در مرکز قرص روشن آینه ی اولیه قرار داشته باشد به معنای این است که تلسکوپ موازی سازی شده است. ولی اگر فاصله ی قرص سایه از یکی از لبه های قرص روشن اولیه بیشتر یا کمتر باشد نشان دهنده ی نقص موازی سازی است و کار اصلی از اینجا شروع می شود.

اگر قسمت زیرین مقر آینه ی اولیه را نگاه کنید (در برخی از تلسکوپ ها صفحه ی فلزی محافظی در انتهای لوله قرار دارد که لازم است ابتدا این صفحه باز شود) شش عدد پیچ را که دو به دو در زاویه ی 120 درجه نسبت به هم واقع شده اند، مشاهده خواهید کرد. سه تا از این پیچ ها که معمولا کوچک تر و از نوع آلن اند، پیچ های قفل آینه اند که آن را در محل تنظیم شده محکم می کنند. از سه تای دیگر، که از نوع پیچ های چهارسو یا قابل تنظیم با دست اند، برای تنظیم دقیق آینه ی اولیه استفاده می شود.

ابتدا پیچ های آلن را کمی باز کنید تا آینه از حالت سفتی خارج شود و امکان تنظیم مکان آن فراهم شود. حال با نگاه کردن از میان سوراخ درپوش لبه ای را، که قرص سایه به آن نزدیک تر است، پیدا کنید و یک دست تان را بر دهانه ی تلسکوپ در امتداد این لبه قرار دهید. به موازات محل دست تان در انتهای لوله ی تلسکوپ و در مقر آینه ی اولیه ممکن است یکی از پیچ های تنظیم قرار داشته باشد. در غیر این صورت این پیچ در نقطه ی مقابل قرار دارد. با کمی شل یا سفت کردن این پیچ می بینید که قرص سایه در زمینه ی قرص روشن آینه ی اولیه جابه جا می شود (برای لوله های اپتیکی بزرگ از دوست تان بخواهید تا این کار را برای تان انجام دهد).

با آزمون و خطا جهت مناسب چرخش پیچ تنظیم را، که قرص سایه را به سمت مرکز قرص روشن هدایت می کند، بیابید و آن را در جهت مناسب بچرخانید. در برخی از تلسکوپ ها از دایره ی کوچکی برای مشخص کردن مرکز آینه ی اولیه استفاده شده است که شاخص بسیار مفیدی برای هم مرکز کردن قرص روشن اولیه و قرص سایه ی آینه ی ثانویه باشد. طی انجام فرایند موازی سازی، با جابجا شدن قرص سایه در زمینه ی قرص روشن، این شاخص نیز به سمت مرکز قرص سایه ی آینه ی ثانویه متمایل می شود. بعد از این مرحله دوباره از سوراخ درپوش نگاه کنید و سمتی از قرص روشن را، که این بار قرص سایه به آن نزدیک تر است، مشخص کنید و مراحل بالا را تکرار کنید. با ادامه ی این روند قرص سایه ی آینه ی ثانویه هر بار بیشتر به مرکز میدان دید (مرکز قرص روشن) متمایل می شود تا این که کاملا در میانه ی آن قرار بگیرد. تا اینجا می توان گفت که موازی سازی نسبی حاصل شده است. ادامه ی کار و موازی سازی دقیق را باید شب هنگام و با نگاه کردن به ستاره ای نسبتاً پرنور انجام دهید.

در شبی که آسمان صاف و شفاف است تلسکوپ را بیرون ببرید و اجازه دهید به مرور زمان کاملا با محیط هم دما شود و جریان های هوایی داخل لوله، که باعث آشفتگی و اعوجاج تصویر می شوند، به کمترین حد برسند.

ستاره ی نسبتا روشنی را در ارتفاع مناسب از افق و تا جای ممکن نزدیک به سمت الراس انتخاب کنید و تلسکوپ را به سمت آن نشانه بروید. با استفاده از چشمی ای که بزرگنمایی متوسط ایجاد می کند (مانند چشمی 10 میلی متری برای فاصله کانونی 650 میلی متر) تصویر ستاره را در مرکز میدان دید قرار دهید حال تصویر را کمی از حالت فوکوس خارج کنید تا، به جای تصویر نقطه ای ستاره، قرص روشن کوچکی را مشاهده کنید. اگر شرایط دید جوی خوب باشد می بینید که این قرص به صورت یکنواخت روشن نیست بلکه از حلقه های روشن و تاریک هم مرکز تشکیل شده است که این حلقه ها حاصل پراش نور ستاره از لبه های آینه ی ثانویه است. چنین قرصی را «قرص ایری» می نامند.

اگر فرایند موازی سازی را در طول روز به دقت انجام داده باشید خواهید دید که حلقه های پراش به صورت کاملا متقارن در اطراف قرص سایه ی آینه ی ثانویه قرار گرفته اند در این حالت، موازی سازی کامل است. اما اگر شکل حلقه ها نامتقارن باشد و قرص تیره به سمتی خاص متمایل باشد. لازم است موازی سازی دقیق نهایی را انجام دهید. روش کار همان است که در موازی سازی مقدماتی در نور روز انجام دادید ولی باید توجه داشته باشید که در این مرحله باید پیچ های تنظیم آینه ی اولیه را خیلی کم باز یا بسته کنید زیرا به سبب استفاده از بزرگنمایی بالا، کوچک ترین تغییر در موضع پیچ ها منجر به جابه جایی نسبتا بزرگی در شکل قرص ایری و قرص تاریک مرکز آن خواهد شد، پس بی دقتی در چرخاندن پیچ ها در این مرحله ممکن است باعث بدتر شدن موازی سازی و هدر رفتن زحمت های قبلی شود!

بعد از این که دقت کافی و مطلوب را در تنظیم آینه ی اولیه به دست آوردید لازم است با بستن پیچ های قفل کننده (پیچ های آلن) آینه ی اولیه را در موقعیت تنظیم شده ی نهایی اش ثابت کنید. توجه داشته باشید که این پیچ ها را نیز به آرامی و به اندازه ی کافی ببندید (فقط تا جایی که انتهای پیچ های آلن با آینه تماس جزیی پیدا کنند) تا از آمدن هرگونه فشار اضافی به آینه ی اولیه و جابه جایی آن اجتناب شود.

بعد از این مرحله، کار موازی سازی پایان می یابد. می توانید نتیجه کار را، با مشاهده ی تصویر ستاره ی دو تایی نزدیکی که در آستانه ی توان تفکیک تلسکوپ شماست و قبلا نمی توانستید آن را به مولفه هایش تفکیک کنید، بسنجید.

شکاف کاسینی در حلقه زحل یا کمربندهای جوی مشتری و حتی لکه سرخ رنگ سطح آن می توانند آزمون های مفید بعدی باشند

منابع: ماهنامه نجوم- فروم نجومی اواستار